LYS - COĞRAFYA (KÜRESEL ORTAM)

LYS COĞRAFYA - KÜRESEL ORTAM

Doğalkaynakları olmasına karşın geri kalmış bir ülke NİJERYA= Afrika'nın en kalabalık (178 milyon nüfuslu) , müslüman ve hiristiyan topluluklardan oluşmuş zengin petrol yataklarına sahip bir ülkedir. Kahve,kakao,yer fıstığı,kauçuk,pirinç,pamuk üretiminde de önelidir. Kıyıda ekvatoral, tropikal iklimler iç kesimde kuru iklim şartları etkildir. Bu kesimlerde hayvancılıkta yapılmaktadır. Nijer nehri önemli akarsuyudur.Yani doğal kaynak ve insan sayısı bakımından yeterli bir ülke olmasına karşın yetişmiş insan gücü,sermaye yetersizliği nedeniyle geri kalmıştır.Endüstri ancak başkent Abuja çevresinde gelişmiş zayıf dokuma ve petrokimyadan ibarettir. İhracatı Dünya çapında önemli olduğu pamuk,palmiye yağı,petrol,kakao,kahve,şekerkamışı,kauçuk,yerfıstığına dayanır.Petrol aldığımız ülkelerdendir.

-MISIR=Kuzey Afrika ve Sina Yarımadasıyla Asya’da toprakları olan Akdenizle Kızıldenizi bağlayan Süveyş Kanalına sahip çöllerden oluşmuş Nil Nehri’nin hayat verdiği bir ülkedir. Buna bağlı olarak buğday,pamuk,pirinç,sebze üretimi yapılır. Petrol ve dolğal gaz kaynaklarına sahip Mısır’da dokuma,gıda,gıda,petrokimya,sigara gibi endüstriler bulunur. Kültür ve yaz truzimi bakımından önemli bir ülkedir. G.Afrika Cumhuriyetinden sonra Afrika’nın en gelişmiş ülkesidir. Fakat nüfus nitelikleri düşük,sermaye imkanları kısıtlı olduğundan geri kalmış özellikte bir ülkedir. Son yıllarda Mısır’da Türk yatırımları artmıştır. Zaman zaman pirinç,hurma ve petrol satın aldığımız bir ülkedir.

-BANGLADEŞ=Güney Asya’da deniz seviyesine yakın düzlüklerde oluşsn muson iklimine bağlı olarak sık sık sel felaketleri yaşayan,kasırgaların etli olduğu bir ülkedir.Pirinç,pamuk en önemli ürünleridir. Halk ilkel tarım ve hayvancılıkla geçinmekte, endüstiriyel üretim yetersidir.ticaret hacmi oldukça azdır.Ticaretimiz yok denecek kadar azdır.

-HİNDİSTAN=Güney Asya’da 3 milyon km yüz ölçümüne sahip muson,savan,karasal iklimlerin görüldüğü doğu ve batısında Gat dağları, ortasında Dekkan platosu, kuzeyinde Ganj ve Bramupatra nehri ovalarıyla Himalayalarında bulunduğu 1.200 milyon nüfuslu bir ülkedir. Pirinç ,buğday,tütün,pamuk üretiminde önde gelir. Krom,demir,kömür,yataklarınca zengindir. Ülke son yıllarda endüstride önemli adımlar atmıştır (yazılım,çelik,otomotiv,kimya,dokuma,gıda) sermaye yetersizliği,nüfus niteliğinin düşüklüğü, gelenek ve din (kast sistemi) gelişmeyi engellemektedir. Nüfusun büyük bölümü ilkel tarımla geçinir. Endüstri, ucuz iş gücüne bağlı olarak buraya gelen yabancı yatırımcıları eliyle gelişmeye başlamıştır batıda yer alan Yenidelhi(Başkent) Mumbai önemli merkezleridir. Hayvan varlığı fazla olmasına karşın dini inanışı ve düşük verimlilik nedeniyle elde edilen hayvancılık geliride azdır. Son yıllarda ticaret hacmi artmıştır. İthal edilen endüstri ve ham maddelerimiz artmıştır.

-GÜNEY AFRİKA CUMHURİYETİ=Güney Afrika’da siyah çoğunluk ve beyaz azınlığın oluşturduğu çöl,akdeniz,karasal,nemli iklimlerin etkili olduğu eski kıvrım dağlarınında bulunduğu iklim ve yüzey şekli çeşitliliği olan ve çoğrafi keşifler içinde önemli yeri olan Ümit Burnu’nun bulunduğu ülkedir. Tarım,hayvancılık gelişmiş olmakla birlikte asıl kaynak maden yatakları ve çeşitliliğidir. Madenciliğe bağlı endüstri ve ticaret ihracat ülkenin zenginlik kaynağını oluşturur. Demir,kömür,kurşun,çinko,altın,elmas,uranyum,platin,titanyum,krom rezervi ve üretim,ihracatın da ön sıralardadır.

-RUSYA=Dünya’nın en geniş ülkesidir. Asya ve Avrupa’da toprakları bulunur. 150 milyon nüfuslu 20 milyon km ‘lik ülke iklimi çeşitliliği ve kaynakları bakımından zengindir. Petrol,doğalgaz,Tayga ormanları,akarsular(hidroelektirik potansiyel) kömür,demir,krom,balıkçılık,hayvancılık ve tarım olanakları sayılabilir.Altın madenleri kuzey kesimlerinde bulunur. Ülkenin en önemli geçim kaynağı Ural bölgesi ve Sibirya’dan elde edilen doğalgaz ve petroldür. Deniz yolu ve boru hatlarıyla(Avrupa’ya,Türkiye’ye) bu petrol ve doğalgazı Dünya’ya pazarlamaktadır. Rusya’da çelik,otomotiv,uçak,gemi,silah,kimya,petrol,metalorji endüstrileri gelişmiştir. Fakat endüstri Avrupa,Japonya, ABD’nin gerisindedir. Bu ülkeden petrol ve doğalgaz alıp, tarım ürünü ve endüstri ürünleri satarız.

-ÇİN=9 milyon km ‘den fazla 1.500 milyon nüfuslu batısında çöller,ortasında karasal şartlar,doğu ve güney kıyılarından muson iklim şartları,tropikal şartları etkilidir. Çin doğusunda geniş Mançurya ovası orta ve güneyi boyunca Himalaya dağları uzanır Sarı Irmak ve Gök Irmak önemli akarsularıdır. Tütün,pamuk,buğday,pirinç,mısırda önemlidir. Hayvancılığı geliştirmiştir. Halkın çoğu tarım,hayvancılıkla geçinir. Ucuz işgücü,devletin sağladığı kolaylıklarla yabacı sermaye ülkeye akmış ve hızla endüstri gelişmiştir. Ekonomik büyüklükte günümüzde dünyada birinci sıradadır. Hertürlü endüstri gelişmiştir. Pekin,Şangay,Hongkong,Kanton önemli yerleridir. Çin’e çeşitli ham maddeler satıp,yoğun endüstri,ürünleri satın alırız.

-İSPANYA=Güney Batı Avrupa’da Akdeniz ve Atlas okyanus arasında,Akdeniz,karasal ve okyanusal iklimlere sahip, kuzeyinde Pirene Dağları,güneyinde Meseta denilen plato alanlarıbulunur. Ebro,Tajo önemli nehirleridir. İklim ve yüzey şekilleri Türkiye’yi andırır zeytin,tütün,üzüm,tahıl,trunçgil,sebze üretimi yapılır. Yaz truzimi geliri en yüksek lkelerdendir. Madrid,Barselona,bilbao önemli kentlerindendir. Yer altı kaynakları önemsizdir. Avrupa birliğine üye olduktan sonra gelişmişik seviyesi artmıştır. Çelik,otomotiv,gıda endüstrisi gelişmiştir.Türkiyeden bazı maddeleri alıp, otomotiv,kimya ürünleri satar.

-HOLLANDA=Batı Avrupa’da 41bin km 16 milyon nüfuslu çok gelişmiş bir ülkedir. Ülkede okyanusal iklim etkilidir. Güney batısındaki 320 m’lik tepeler dışından deniz seviyesinde ovadır.Batısındaki adalar birbirine setlerle bağlanıp denizden toprak kazanılmıştır.Bu topraklar ülkenin %25’ini oluşturur.Fırtınalarda zaman zaman bu topraklar deniz suları altında kalır.Ülke modern hayvancılığa bağlı olarak büyük gelir elde eder. Çiçek ve sera ürünlerin (domates başta olmak üzere) den sağladığı gelirde fazladır. Ülkenin bir bölümünde yem bitkileri üretilir. Ülke aynı zamanda çelik,petrol,kimya,elektrolik ve uluslar arası banka,borsa vb. Faliyetlerinden büyük gelir elde eder. Rotherdam,Lahey(uluslararası siyasette önemli bir kenttir.) Önemli kentleridir. Rotherdam uluslar arası petrol piyasasını merkezi durumundadır.

,

-NORVEÇ=Kuzey Avrupa’da Güney batısında okyanusal,kuzeyinde soğuk iklimin etkili olduğu;İskandinav dağlarının kuzeyden-güneye uzandığı engebesi fazla bu nedenle akarsu ve hidroelektirik potansiyeli fazla kıyılarında fiyortlu kıyılar nedeniyle girintisi çıkıntısı fazla orman varlığı çok fazla bir ülkedir. Elektirik üretimi fazla olduğu için metalorji endüstrisi (aleminyum) gelişmiş silah,çelik,gemi,kağıt,makina,kimya endüstrisi gelişmiş ülkedir. Farklı akıntıların karşılaşma alanlarında olduğundan balıkçılık gelişmiştir. Ülke nüfusu iklimin tarıma,hayvancılığa elverişsiz olduğundan balıkçılığa tarihi çağlardan beri yönelmiş durumdadır. Ülkede kişi başına gelir çok fazla,fiyortlara bağlı turizm gelişmiş özellikler taşır. Türkiye bu ülkeye çeşitli ham maddeler satıp kağıt,kimya,makina,silah,balık satın alır.

-İNGİLTERE=Batı Avrupa’da yeralan bir ada ülkesidir.(Britanya adaları) ülke tümüyle okyanusal iklim etkisindedir. Kuzeyi yükseltisi az eski yapılı dağlar(İskoçya) Orta ve güneyi ise al.ak düzlüklerden oluşur. Haliçli kıyılar çok yoğundur Thimes nehri önemli akarsulardandır ve ulaşıma elverişlidir. Ülkede kanal sistemleride hayli fazladır. Londra,manchester,liverpool,Glasgow önemli kentleridir. Endüstrinin beşiği İngiltere(manchester) nın kuzeyi ve orta kesimi demir ve kömür bakımından zengindir. Sömürgecilik döneminde yaygın bir sömürge imparatorluğu kurmuş ve kısa sürede endüstrileşme sürecini tamamlamıştır.Çelik,otomotiv,gemi,uçak,elektronik,dokuma,tekstil,silah,kimya,makina vb endüstrileri çok gelişmiştir. Modern hayvancılık ve balıkçılık geliride oldukça yüksektir. Patates,yulaf,mısır yetişen tarım ürünleridir. 244000km 55 milyon nüfuslu İngiltere dünyanın en zengin 8 ülkesinden biridir.

-ALMANYA=Orta Avrupa’da 356000km 80 milyon nüfuslu bir ülkedir. Kuzeyinde alçak düzlükler,ortasında alçak platolar,güneyinde yüksek Alp Dağları ve Bauyera platosundan oluşur ulaşıma elverişli Ren,Tuna,Erbe,Weser nehirleri ve yoğun kanal sistemlerine sahiptir. Okyanusal ve karasal iklim etkilidir. Güneyinde orman varlığı bir hayli fazla olup buralar ormancılık faliyeti ve gelirin de yüksek olduğu alanlardır. Arpa,yulaf,patates,mısır,tütün tarımı yapılır. Modern hayvancılık çok gelişmiştir. Demir kömür,linyit yatakları zengindir. Özellikle bu kaynaklar, ulaşıma elverişli Ren nehri, teknoloji ve sermaye yoğunluğu bir araya geldiği Ruhr havzası ülkenin ve dünyanın en gelişmiş endüstri sahasıdır. Münih,Frankfurt,Bremen,Düseldorf,Essen,Dortmond,Berlin önemli kentleridir. Ülkede hertürlü endüstri gelişmiştir. Dünya’nın ilk 3 büyük ekonomik devinden biridir. Her iki ülkede Türkiye’den ham madde ve sanayi ürünleri alıp, Türkiye’ye yüksek teknoloji sanayi ürünü satar. Almanya dış ticeretimizde 1. Sırada yer alır.

                                            Japonya ve İngiltere’nin Endüstrileşme Sürecii

-Konum ve Yerşekilleri=Ada ülkesi olmaları ulaşım maliyetlerini azaltmış buda endüstrileşme sürecini hızlandırmıştır.

-Tarihi Olaylar=Buhar gücünün üretim ,ulaşıma uyguladığı ilk yer İngilteredir. Buna bağlı olarak güçlü ordu ve donanma kuran İngiltere Dünya’nın büyük kısmını sömürgeleştirip ham maddemleri maliyetsiz ülkesine taşımış pamuklu dokuma başta olmak üzere endüstrisi bu yolla büyük hamle yapmıştır. Japonya’da daha sonra çevre ülkeleri işgal ederek aynı yolu izlemiştir.

-Bilim ve Teknolojik Atılımlar=Her iki ülkedede 18-19-20.yy’da bu alanlarda büyük atılım ve çalışmalar yapılmış buda endüstriyel üretimi geliştirmiştir. Örneğin buhar motoru İngiltere’de icat edilip ilk kez kullanılmıştır.

-Siyasi İstikrar=Herikiside ada ülkesi olduğundan anakaradaki savaş ve çatışmalardan uzak kalabilmişlerdir. İngiltere’nin 200’lü yıllardan beri parlamenter monarşiyle yönetilip,demokratik ve özgürlükçü bir ortama sahip olması bilim ve sanat adamlarının burada toplanmasına yol açmıştır.

-Özellikle İngiltere’de demir ve kömür madenlerinin bir birine yakın olması çok temel, önemli çelik endüstrisinin kurulup gelişmesinide kolaylaştırmış Japonya’da bunu yakın sömürgeleri ve ülkelerden ucuz denizyoluyla taşıyarak gerçekleştirmiştir.

-Her iki ülkedede öteden beri eğitime önem verilmesinde kısa sürede yetişmiş insan gücü(kalifiye eleman) sayısını arttırmıştır.

                                       İngiltere’nin Endüstrileşmesinde Önemli Aşamalar

1760’lı Yıllar=Hurgreves’in üretim artışı sağlayan dokuma tezgahını geliştirmesi,Arkwrite’ın bunu su gücüyle çalıştırması ve aynı yıllarda James Wattın dokuma tezgahına buhar motoruyla işler hale getirmesi ve İngiltere’nin pamuklu dokuma nerkezi olması,sömürgecilik,kömür demir madenleri(Kuzey İngiltere) nin işletmeye açılması ve çelik endüstrisinin özellikle ilk endüstri kenti Manchester’da kurulması. 1800’lü yıllarda demir yollarının keşfi,buharlı gemilerin yapılması 1846’da telgraf 1864’te telefonun icad edilmesi 1800’lerde İngiltere’nin nüfusunun 15 milyona ulaşması kent sayısının 150’den 500’e ulaşıp,kentli oranının artması,Londra’nın 20.yy başlarında 6 milyon nüfuslu modern çağın ilk büyük kenti olması önemli aşamalarıdır.

                                         Japonya’nın Endüstrileşmesinde Önemli Aşamalar

1800’lü yıllarda Avrupa’ya yollanan öğrencilerin Japonya’ya dönerek ilk bilimsel-teknolojik ve endüstriyel hamleleri başlatması 19.yy sonu ve 20.yy başlarında Japonya’nın Kore,Çin,Filipinler, işgal edip sömürgeciliğe başlaması. 2.Dünya savaşında yenilen ve sömürgeleri kaybeden Japonya’nın ucuz işgücü ve yüksek teknoloji kullanarak özellikle elektronik,otomotiv ve gemi yapımında lider ülkelerden biri haline gelmesi önemli aşamalardır.

                                                        BÖLGESEL VE ULUSLARARASI ÖRGÜTLER

IMF(Uluslararası Parafonu)=1947 yılında kurulmuştur. Tüm Dünya’da serbest Pazar ekonomisi ve istikrar için çalışmalar yapmakta ekonomik krizler yaşayan üyelerine yardımlaşmaları IMF programlarına uymak koşulu ile verilmektedir. Tüm Dünya ülkeleri hemen hemen bu kuruluşa üyedir. Türkiye’de üyelerden biridir.

Dünya Bankası=1947 yılında kurulmuş olup serbest piyasa ekonomisi ve istikrar için IMF ile birlikte çalışmakta zor durumdaki üyelere mali politikaları önerilip para yardımında bulunmaktadır.

NATO=1949 yılında, ABD,Kanada,Almanya,Fransa,İngiltere,Belçika,Hollanda,Lüksemburg,Norveç,İtalya tarafından kurulmuştur. 1951’de Türkiye ve Yunanistan daha sonra İspanya,Portekiz,son 20 yıl içinde bazı Doğu Avrupa ülkeleri katılmıştır. Karar organları içinde siyasi komite son sözü söyleyendir. Askeri komiteleride mevcuttur. 90’a kadar amacı Komünist Varşova Paktı’nın yayılmacı amaçlarını engellemekti. Bu gün ise bütün üye ve işbirliği yapan ülkelerle dayanışma içinde terörizm ve istikrarsızlığı önlemektir. Siyasi ve askeri bir örgüttür.

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER=1945’te kurulmuştur. Genel sekreterliği en yetkili organdır. İlk üyelerden biri Türkiye’dir. Güvenlik konseyi siyasi kararlar ve askeri müdahale kararlarının verildiği birimdir. ABD,Rusya,Çin,İngltere,Fransa veto hakkına sahip daima güvenlik konseyi üyeleridir. Siyasi ve askeri amaçlar dışında BM çevre,insan hakları,sağlık,çocuk,kültür konusunda,ekonomi alanında Dünya’nın gelişmesi,istikrar ve gelişme için çalışmalar yürütür. BM’nin önemli organları WHO(Dünya Sağlık Örgütü),UNECO(Eğitim,Bilim,Kültür,Sanat Teşkilatı),UNICEF(Çocuklara Yardım Örgütü),FAO(BM Gıda Örgütü)

AVRUPA BİRLİĞİ=1951 Temelleri Roma’da Almanya,Fransa,İtalya,Luksemburg,Belçika gibi ülkelerin katılımıyla imzalanan Avrupa çelik üretimi birliğiyle atılmış,daha sonra Avrupa ekonomik topluluğuna dönüşmüştür.(AET). İlkin amacı ekonomik iken zaman içinde Avrupa’nın tümünün ekonomik,siyasi olarak birleşip güçlenmesini ve tek bir Avrupa devleti idailini gerçekleştimeye çalışmaktadır.Norveç,İsveç(kendi istekleri doğrultusunda katılmamıştır.),Sırbistan,Makedonya,Bosna,

Hırvatistan,Arnavutluk,Türkiya ise ya aday yada üyeliğe başvuru sürecindeki ülkelerdir.Üyeleri arasında para, siyasi kararlar,ekonomik programlar ve politikalar,gümrük işlemleri açısından birlik ve paralellik söz konusudur.(Türkiye gümrük birliğine dahil aday ülke konumunda olup üyelik müzakereleri sürmektedir.) AB ortak bir askeri güçte oluşturmaya çalışmaktadır.(Bölgesel). Avrupa komisyonu yürütme,Avrupa Parlamentosu yasama organıdır.

NAFTA=ABD,Kanada,Meksika(K.Amerika)ülkeleri arasında ekonomik,sosyal,politik işbirliği amaçlayan 1994 yılında yürürlüğe giren bir antlaşmayla kurulmuş örgüttür.

KEİA (Karadeniz Ekonomik İşbirliği Antlaşması)=1990 yılında kurulmuş örgüt Rusya,Romanya,Bulgaristan,Gürcistan,Ermenistan,Azerbeycan,Türkiye,Yunanistan’ın ekonomi başta olmak üzere,siyasi ve kültürel dayanışma ve işbirliğini amaçlamaktadır.

İSLAM KONFERANSI ÖRGÜTÜ(İKÖ)=İslam ülkeleri arasında siyasi,ekonomik,sosyal,kültürel dayanışma ve işbirliği öngörür.1969’da kurulmuş,merkezi S.Arabistan(Cidde) dir.

OPEC=1960 yılında kurulmuştur. İran,Irak,Kuveyt,Venezuella,S.Arabistan kurucularıdır.Daha sonra Libya,Katar,Endonezya,Meksika,Nijerya üye olmuşlardır. Kurucuların veto hakkı bulunmaktadır. Dünya petrol fiyat ve ticareti için üyelere önerilerde bulunur fakat alınan kararların bağlayıcılığı yoktur.

OECD=1947 yılında kurulmuştur. K.Amerika,B.Avrupa ülkeleri ve Türkiye üye olmuşlardır. Amacı ekonomik,sosyal,ticari açıdan üye ülkelere yapıcı önerilerde bulunup gelişmelerini sağlamaktır.

GREENPEACE=Çevrenin korunması ve koruma bilincinin geliştirilmesiyle ilgili faliyetlerde bulunan uluslararası bir sivil toplum örgütüdür.(1971).